For everyone who is planning to take GRE test...

Hey guys. Recently I've been planning to take, Toefl and GRE exams in order to continue my education and get my Masters degree in USA. Well, I am pretty much satisfied with my Toefl results, but GRE was always something unfamiliar for me. So I bought a lot of new books and did some research online as well. I found useful links where you can take free Practice tests. Wanted to share with you guys also. Next 2 months are going to be tough once for me ;) Wish me luck, and for everyone who is studying GRE!
Powered by GreGuide Version 2.2.1 Copyrights 2007, GreGuide.com

THE REAL THREAT TO SECURITY IN THE CAUCASUS: METSAMOR – BIGGEST NUCLEAR THREAT, OR SECOND CHERNOBY

One of the real threats to the security of the Caucasus region at this stage is - Armenia's Metsamor nuclear power plant, which is labeled the European Union and the International Atomic Energy Agency (IAEA), as one of the five most dangerous nuclear facilities in the world. Built in the 1970s, Metsamor is located about 30 kilometers west of the capital Yerevan. It is located in the center of one of the most active seismic zones in the world, high in the mountains. Apart from its aging technology of the plant, still lacks suitable water needed to cool its reactors

In addition, the weak financial position of the country makes it obvious that the Armenian government is not able to cope with the consequences of possible accidents. According to the IAEA nuclear power stations should be located at least 90 km away from the settlements. Metsamor is located about 20 km Igdir (Turkey) and 30 km of Yerevan. As well, according to the Austrian Institute of Applied Ecology of November 2001 Metsamor is one of the most dangerous nuclear power plants in Europe. We think that this problem threatens not only the region, but also a global basis on which everyone should be interested in solving it.

            Key words: Caucasus, security threats, nuclear power plant (NPP), Metsamor

Our region is under new Chernobyl threat. Armenia’s Metsamor nuclear power plant is labeled by the European Union and the International Atomic Energy Agency (IAEA) as one of the five most dangerous nuclear facilities in the world. Built in 1970s, the Metsamor Nuclear Power Plant is about 30 kilometers west from the capital Yerevan in the city of Metsamor. The plant was constructed with two VVER-440 Model V230 nuclear reactors. The E.U. has classified this type of reactors as the "oldest and least reliable" category of nuclear reactors in the world.

Operating and planned nuclear power reactors in Armenia (1)

Reactor	Type	Net capacity	Status	First power
Armenia 2	VVER-440	376 MWe	Operating	1980
Armenia 3	VVER-1000	1060 MWe	Planned	Expected 2020
Total operating (1)		376 MWe

Metsamor is located in the middle of one of the world’s most active seismic zones with a magnitude 11 earthquake risk. It was built to withstand only a magnitude 9 earthquake. After the 1988 Spitak earthquake the authorities decided to shut down the plant which is a proof that the Armenian authorities at the time realized the threat of Metsamor Power Plant in case of a natural disaster. However Armenian government decided to reopen the plant due to energy shortage in Armenia in 1993. The Unit 2 reactor was brought back into operation on October 26, 1995 (1). Metsamor is the only Nuclear reactor in the world that was reopened after being closed. The operation of this Nuclear facility causes major security and ecological threats to the region especially to Turkey (17-mile distance from Igdir region) Georgia and Azerbaijan (2).

There is some evidence of the leakage of radioactive elements which are gravely dangerous for human health. The Igdır plain, Ardahan, Kars and Erzurum are facing the danger of radiation. People of Igdır claim that they see the effects of radiation on vegetables and fruits they grow. Additionally, Armenians let the water of Arpachay and Aras rivers to flow back into these rivers after using the water for cooling the station. It causes irreversible damages to the environment and pollutes the rivers. According to the Agriculture Office in Igdır, defected animal births have increased in the last years. Besides, increasing rate of cancer cases is suspected to be one of the most dangerous effects of the Metsamor Nuclear Power Plant (3).

Aside from its aging technology the plant which is located high in the mountains lacks suitable water resources to use for cooling its reactors. Also the weak financial situation of the country makes it obvious that the Armenian government will not be able to cope with the consequences of a possible accident (4).

Many scientists point out that Metsamor has fulfilled its operation life. In this situation extending the its operation means opening the door to potential disasters in the region.

According to IAEA nuclear power stations must be at least 90 km away from the habitation. Metsamor is approximately 20 km to Igdir and 30 km to Yerevan. There have been warnings from international organizations and international media also expressing their concerns about potential disastrous impact of Metsamor. – On 11 April the National Geographic ran a story entitled “Is Armenia’s Nuclear Plant the World’s Most Dangerous?” (3).

The Parliamentary Assembly of the Council of Europe documents have also expressed numerous concerns that Metsamor NPP situated in the seismically active zone and is a source of serious danger for all of the Caucasus region (5).

The Metsamor power station is one of very few remaining nuclear reactors of its kind that were built without primary containment structures. Additionally there have to be at least 2-meter thick steel plates surrounding the nucleus of the station to prevent the release of radioactive material during accidents, which is not yet present in Metsamor. The seriousness of the issue is obvious enough by the facts that it has experienced approximately 150 accidents in 10 years after it has begun to operate. The European Union's envoy expressed his concern by calling the facility "a danger to the entire region”.

On December 15 the first bloc of the plant became critical , while the second bloc became critical on the 1st of January 1980. There was a fire because of severe problems with first bloc’s borate pump’s on the 15th of October. This fire revealed that the construction material used for the plant was of inadequate quality, that the alarm did not work and that the gasmasks necessary for personnel were insufficient quantity.

A characteristic Metsamor shares with Chernobyl plant is that they both did not have a containment vessel which is a layer of shielding around the nuclear fuel and usually is designed to trap most of the radiation released during a nuclear reaction. The reactor vessel is also designed to withstand high pressures. The VVER 440s share one fault with Chernobyl that has been a continuing concern to many who live nearby; they both do not have a containment structure. Armenian chemist and environmentalist Jacob Sanasaryan announced that Metsamor does not meet international nuclear safety standards back in 2003.

Antonia Wenisch from the Austrian Institute of Applied Ecology in Vienna, called Metsamor "among the most dangerous" nuclear plants still in operation. She expressed her view by saying "From that point, there is an open reactor building, a core with no water in it, and accident progression with no mitigation at all" (6; 7). Metsamor is one of the most dangerous nuclear plants in Europe, according to a November 2001 study based on security, site, finance and age, by the Austrian Institute for Applied Ecology (8).

Armenia’s report for the international convention on nuclear safety estimates the risk of “core damage frequency” to be two incidents every 10.000 years. This number should be less than one. According to the report by the Electric Power Research Institute the average risk at nuclear power plants should be two incidents every 50.000 years.

On the 25th of January 2001 the shutting down of the plant was required as condition for membership of Armenia by the EU Council. Later Armenian authorities stated during a meeting with EU Parliamentarians in Yerevan that they have made such a promise to the European Council “they were not obliged to fulfill it”. Indeed, the EU proposed to pay Armenia 121 million euro in return for ending the danger of Metsamor. Unsurprisingly, Armenian Prime Minister Robert Kocharian deemed the amount was too small. Despite the fact that the EU has obliged the immediate closure of the station until 2011 and declared its readiness to assign 100 million to Armenia to cover its energy needs, the country has not agreed (9).

German-Armenian Association says that from time to time Armenia announces that it modernizes the plant and makes safety investments as Greanpeace describes that the deficiencies of Metsamor, as the “most dangerous plant in Europe” cannot be alleviated in this fashion.

An atomic energy expert for Greenpeace has expressed his attitude by emphasizing that “this plant cannot be called secure. Its inadequacies cannot be improved. The EU has had the similar type reactor in Bohucine, Slovakia discontinued operations for the same reasons on the 31st of December, 2008” (10).

EU representative in Armenia Alex Louer compared the continuing operation of Metsamor plant to a “nuclear bomb constantly circling overhead” (9).

The British Daily Telegraph newspaper has reported the issue with the headline “Experts Fear an Armenian Chernobyl”. British Ambassador to Armenia Timothy Marshall Jones has said “in a possible strong earthquake the Metsamor Nuclear Power Plant will fall to pieces and in the nuclear apocalypse to follow all living things will perish. Armenia should honor its promises and shut down the plant” (9).

The official Yerevan states that the plant will produce energy until 2016 (1). However, Armenian Deputy Energy Minister Areg Galstyan has said that the plant may continue its operation until 2031. The international community should be very vigilant in examining this process and the international organizations should take measures to stop Yerevan’s selfish policy.

The planned lifetime of the Metsamor Nuclear Power Plant came to an end in 2005 but Armenia still continues to operate it. A very important aspect of this issue is that the plant is used by Armenia to both produce energy and as a foreign policy tool. It is unacceptable that this kind of threat to international and regional destruction is so uncaringly used as a tool for foreign policy.

Latest reports by Armenian agencies show that it is preparing to add a new reactor to the Metsamor NPP. It seems that Yerevan is determined on using energy as a foreign policy tool and wants to do it as hazardously as possible.

The international community should not be silent towards this threat. No government should be able to take decisions alone regarding the operation of such a risky and life-threatening facility. The operation of this Power Plant should not be acceptable to any government. Letting such a plant operate instead of preventing it is not taking any action to defuse a time bomb placed in the heart of the Caucasus.

Sources

1.Nuclear Power in Armenia / http://www.world-nuclear.org/info/inf113.html

2.Решение Армении по АЭС "Мецамор" - угроза для всего региона / http://www.trend.az/regions/scaucasus/azerbaijan/1946655.html

3.Marianne Lavelle, Josie Garthwaite. Is Armenia’s Nuclear Plant the World’s Most Dangerous? / http://news.nationalgeographic.com/news/energy/2011/04/110412-most-dangerous-nuclear-plant-armenia/

4.John Daly. Armenia’s Aging Metsamor Nuclear Power Plant Alarms Caucasian Neighbors / http://oilprice.com/Alternative-Energy/Nuclear-Power/Armenias-Aging-Metsamor-Nuclear-Power-Plant-Alarms-Caucasian-Neighbors.html

5.В ПАСЕ распространен документ "Мецаморская АЭС – постоянная угроза для Южного Кавказа и Европы" / http://www.trend.az/news/politics/2041432.html

6.Fikrat Sadikhov. Metsamor nuke plant: fateful combination of risks/ http://www.news.az/articles/35576/print

7.Eco Terrorism II / http://chem11.proboards.com/index.cgi?board=gaiasphere&action=print&thread=2296

8.Medzamor (Armenia). No Nukes Inforesourse Site / http://www.ecology.at/nni/index.php?p=site&s=183

9.The Fukushima In Caucasia / http://www.diplomaticobserver.com/EN/belge/2-2886/the-fukushima-in-caucasia.html

10.The Information Society Strategy for 2009 - 2013. Bratislava, October 2009, p.5 / www.informatizacia.sk/ext_dok.../6497c

Xülasə

Cavid Əlisgəndərli

Bakı Dövlət Universiteti,

Beynəlxalq Münasibətlər və İqtisadiyyat fakültəsi

e-mail: javid_alisgandarli@yahoo.com

QAFQAZDA TƏHLÜKƏSIZLIYƏ REAL HƏDƏ:

METSAMOR – BÖYÜK NÜVƏ TƏHLÜKƏSI,

YAXUD IKINCI ÇERNOBIL

Ermənistanın Metsamor Atom Elektrik Stansiyası müasir dövrdə Qafqaz regionunda təhlükəsizliyə real təhdidlərdən biridir. Metsamor Atom Elektrik Stansiyası Avropa İttifaqı və MAQATE tərəfindən dünyanın ən təhlükəli 5 nüvə obyekti sıyahısına daxil edilib. 1970-ci illərdə inşa edilən AES Yerevandan 30 km qərbdə, seysmik cəhətdən təhlükəli olan dağlıq ərazidə yerləşir. AES-də istifadə olunan texnologiyaların köhnəliyi, istismar müddətinin başa çatmasından əlavə, reaktorların soyudulması üçün lazım olan su ehtiyatları da yoxdur həmin ərazidə. Ermənistanın maliyyə baxımından problemlərinin olması da, qəza olacağı halda dövlətin problemin öhdəsindən gələ biləcəyinə ümidləri azaldır. MAQATE-nin müəyyən etdiyi qaydalara görə, nüvə stansiyaları yaşayış məntəqələrindən ən azı 90 km uzaqlıqda yerləşə bilər. Metsamor isə İqdırın (Türkiyə) 20 km, Yerevanın isə 30 km yaxınlığında yerləşir. Avstriyanın Tətbiqi Ekologiya İnstitutunun 2010-cu ilin noyabr ayına aid olan məlumatına görə də, Metsamor AES Avropada ən təhlükəli atom stansiyalarından biridir. Fikrimizcə, haqqında danışılan problem yalnız region üçün deyil, həm də qlobal təhlükəsizliyə hədədir və bu baxımdan, bütün dövlətlər onun həllində maraqlı olmalıdırlar.

Açar sözlər: Qafqaz, təhlükəsizliyə hədə, atom elektrik stansiyası (AES), Metsamor

Аннотация

Джавид Алискандарли

Бакинский Государственный Университет,

Факультет Международных отношений и Экономики

e-mail: javid_alisgandarli@yahoo.com

РЕАЛЬНАЯ УГРОЗА БЕЗОПАСНОСТИ НА КАВКАЗЕ:

МЕЦАМОР - КРУПНЕЙШАЯ ЯДЕРНАЯ УГРОЗА,

ИЛИ ВТОРОЙ ЧЕРНОБЫЛЬ

Одной из реальных угроз безопасности кавказского региона на современном этапе является - Мецаморская атомная станция Армении, которая помечена Евросоюзом и Международным Агентством по атомной энергии (МАГАТЭ) в качестве одного из пяти самых опасных ядерных объектов в мире. Построенная в 1970-х годах Мецаморская АЭС находится около 30 километров к западу от столицы Еревана. Она расположена в центре одного из самых активных сейсмических зон мира, высоко в горах. Помимо своего старения технологии завода, еще не хватает подходящих водных ресурсов, необходимых для охлаждения ее реакторов. Кроме того, слабое финансовое положение страны делает очевидным, что армянское правительство не сможет справиться с последствиями возможных аварий. По данным МАГАТЭ станции ядерной энергетики должны находится не менее 90 км от населенных пунктов. Мецамор же находится примерно в 20 км к Игдыр (Турция) и 30 км Еревана. Так же, по оценкам Австрийского института прикладной экологии от ноября 2001 года, Мецамор является одной из самых опасных атомных станций в Европе. Думаем, что данная проблема угрожает не только региону, но и является глобальной исходя из чего, все государства должны быть заинтересованы в ее решении.

Ключевые слова: Кавказ, угроза безопасности, атомная электростанция (АЭС), Мецамор.

Serqey Lavrovun Qafqaz səfəri haqqında təhlillərim.

Rusiya Xarici İşlər Nazirinin Qafqaza səfərini iki cür şərh etmək mümkündür. Səfərin səbəb və məqsədləri 1. Üzdə görünən ve mediada geniş yer verilən səbəblər. 2. Daha az işıqlandırılan lakin əsil “pərdə arxasında” olan məqamlar. Birinci siyahıya, ölkələr arasındakı diplomatik münasibətlərin qurulmasının 20 illik yubileyinin qeyd olunması,

seçkilərdən sonra Lavrovun yeni secilmish prezidentin rəhbərliyi altinda regiona ilk səfəri və s. Gostərmək olar. Müzakirə olunacaq məsələr isə əksər hallarda Dağlıq Qarabag məsələsinin həlli istiqamətində birgə səylərin davam etdiriliməsi və Xəzərin hüquqi statusunun muəyyənləşdirilməsi prosesində irəliləyişlərə nail olmaq istəyi gostərilir. Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə bağlı Rusiya Xarici işlər Naziri bildirib ki vasitəçilər Helsinki yekun aktında qeyd olunan əsas prinsiplərinə əsaslanaraq öz funksiyalarını ədalətlə yerinə yetirir, daha dəqiq desək: güc tədbiq etmək və güclə hədələməkdən imtina etmək, ərazi bütövlüyünün qorunması, millətlərin öz müqəddəratını təyin etməyi hüququna hörmətlə yanaşmaq. Vasitəçilərin bu istiqamətdə movqeyində dəyişiklik olmayıb. Lavrovun səfərinin bir səbəbi kimi də məsələ ilə bağlı yeni təkliflərin olması, Madrid prinsiplərinə bəzi düzəlişlərin edilməsi ilə bağlı təkliflərin olmasının mümkünlüyü aid edilir. Ümumilikdə isə belə gorunur ki Rusiya vasitəçilik missiyasındakı “aparıcı” rolunu davam etdirmək niyyətindədir. Lavrovun Ermənistan dövlət universitetindəki cıxışına diqqət yetirsək, Xəzərin statusu ilə bağlı hər hansı bir qərarın region dovlətlərinin mövqeləri nəzərə alınmadan qəbul edilməsinin imkansızlığını tez tez vurğulayır. Hələ-hələ bölgədən kifayət qədər uzaqda yerləşən Avropa Birliyinin məsələ ilə baglı kifayət qədər “provokativ” iştirakı. O qeyd edir ki “Əlimizdə kifayət qədər əsas vardır ki beş xəzəryanı ölkə özləri hec kəsin kənardan yardımı və provokasiyası olmadan bu məsələni həll etsin. Qeyd edim ki xəzərin statusu 1921 və 1940 cı illər Sovet İttifaqı və İran arasında olan razılaşmalar əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Sovetlər parcalandıqdan sonra isə Xəzərin hüquqi statusunun muəyyənləşdirilməsi ilə bağlı danışıqlar hələ də davam edir. Hazırda bəzi ölklər ikitərəfli razılaşmalar əldə ediblər. 1998 ci il Rusiya Qazaxıstan, 2001-2003 cu ilər ərzində isə Qazaxıstan, Azərbaycan və Rusiya arasında müqavilələr imzalanıb. İkinci və daha vacib hesab etdiyim məsəslələrə isə 1) İranla bagli dunyada və regionda baş verən proseslərə nəzarət edə bilmək. 2) Qəbələ RLS-in icarəsinin davam etdirməsi ilə bağlı təziq göstərmək. Vəfa Quluzadənin fikirlərinə əsaslansaq belə bir cıxarış da etmək mümkündür. “Rusiya Azərbaycanı hədələyir ki, əgər İranla müharibə başlayarsa, o zaman Ermənistanda olduğu kimi, Azərbaycanda da Rusiyanın hərbi bazası olmalı, burada birgə havadan müdafiə sistemi yaradılmalıdır. Amma Azərbaycan tərəfi buna heç zaman imkan verməyəcək”. 3) Reallaşmaq üzrə olan Trans Xəzər boru xəttinin hazirlanmasına maneə olmaq və ya ən azından prosesin gedişinə təsir etmək. Kəmər reallaşacağı halda, bu Avropanın Rusiyadan qaz asılılığının aradan qaldırılması istiqamətində böyük bir addım olacaqdır. “Qafqaz 2012”. Rus hərbi birləşmələrinin təlimləri bu dəfə əvvəlkindən daha genişmiqyaslı olacaq. Hərbicilər nəinki İrana qarşı olacaq müharibə ehtimalına qarşı, həm də Xazərdə və Cənubi Qafqazda ola biləcək hərbi qarşıdurmalara qarşı planlar hazırlayacaqlar. Belə təlimlər ilk dəfə 2008 ci ilin yayında baş vermişdir. Ekspertlər hesab edir ki məhz ona görə Rusiya Gurcustanla müaribəyə hazırlıqlı vəziyyətdə olmuşdur. Əvvəlkindən fərqli olaraqsa bu dəfə təliblərdə bütün hərbi birləşmələr iştirak edəcəklər. Bu haqda hələ keçən ilin sonunda general Nikolay Makarov xəbər vermişdir. Rusiya Hərbi proqnozlaşdırma mərkəzinin rəhbəri Anatoliy Çıqanok-un verdiyi məlumata əsasən isə təlimlər Fars korfəzindəki vəziyyətin kəskinləşməsilə bağlı daha tez başlamışdır. Hərbicilər İranla müharibəyə Cənubi Qafqazın postsovet ölkələrinin cəlb edilə biləcəyi ehtimalı üçün də plan variantı işləyib hazırlayıblar. Təlimlər nəinki Rusiyanın cənubunda Şimali Qafqazda, həm də Abxaziya, Osetiya və Ermənistan ərazisində baş verəcək. “Qafqaz 2012” təlimlərinin digər bir vacib cəhəti isə ABŞ və İsrail in 2012 ci ildə birgə ən böyük hərbi təlimləri həyata kecirməyi planlaşdirması idi. "Austere Challenge 12” və ya Rusların dediyi kimi “Суровый вызов 12'' ( Cətin sınaq 12 ) adlı birgə təlimdə beş mindən artıq ABŞ və İsrail hərbiçilərinin iştirakı gözlənilirdi hansı ki sonradan daha gec bir vaxta təxirə salındı. Proseslərin gələcək inkişafının hansı istiqamətdə olacağı, Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinə olan təhdidləri necə aradan qaldiracağı və müəyyən sual doğuran digər məqamlar regional və hətta qlobal təhlükəsizlik aspektindən həyati əhəmiyyət daşıyır. Belə hesab edirəm ki regionda baş verə biləcək hər hansı münaqişədən kənarda qalmaq, hər bir halda münaqişəyə sürüklənmək variantının qarşısının alınması, bir sozlə balanslaşdırma siyasətinin davam etdirmək hazırda Azərbaycan üçün ən optimal variantdir.

A short Summary of my Article published in Baku University news journal

MAIN DIRECTIONS OF AZERBAIJAN’S DIPLOMACY IN 1991– 2011 This Article was prepared for release within the framework of “50+50 Intra-university Grant”

The Republic of Azerbaijan was faced with a number of urgent tasks from the very first days following the restoration of its independence. Just like all other newly independent countries, along with the efforts to preserve its regained independence by every possible means and to become an equal-right member of the world community, Azerbaijan also had to prevent the aggression by its neighbor and to ensure the return of its occupied lands. The nation and the state of Azerbaijan was, undoubtedly, in urgent need of professional diplomacy to implement all these tasks. The researches dedicated to the study of foreign policy issues following the restoration of the independence by the Republic of Azerbaijan, describe its diplomacy as going through a complex and conflicting period during the indicated years. In general, the launch of professional diplomatic service in Azerbaijan is accepted as 9 July 1919, the date when the decision on the Secretariat of the Ministry of Foreign Affairs of Azerbaijan Democratic Republic was passed. The history of our diplomacy in the XX century can be divided into 4 stages: First stage. 1918-1920 – The diplomacy of the Azerbaijan Democratic Republic era; Second stage. 1920-1922 – The diplomacy of Azerbaijan Soviet Socialist Republic; Third stage. 1922-1991 – Diplomacy of Azerbaijan as a part of the USSR; Fourth stage. The ongoing period of diplomacy commencing in 1991. Each of the stages is significantly different from others in terms of its goals, existing challenges and their solutions. This article is about the diplomacy of the ongoing period that began in 1991.

Few notes from my speech at EU Model Simulation Game Project titled "Energy Policy of the European Union toward South Caucasus"

NOTE: The speech is not based on my personal opinion regarding these issues. As it was a "simulation game". My position was to simulate Foreign Minister of Russia Sergey Lavrov :)

Dear friends! Thank you very much for your attention. I welcome this opportunity to speak at this conference in oil rich city of Baku. First of all i would like to say that Russia has always been interested in energy security issues in the region and in the world. As we know it has huge amount of energy resources and is a biggest and influential country. We are deeply concerned in stability and and security of energy projects. We have historic ties with European countries and accomplished successful projects together which were based on mutual benefit and partnership. Russia has successfully overcome the role of energy supplier of EU and EU's energy provision even now depends mostly on Russia's resources today. We are willing to continue this act at the field of energy partnership and to enlarge the sphere of our cooperation. We understand that lately occurred problems which were caused by the dependence of the transit of Russian gas to Europe on Kiev and Minsk and the reluctance of the transit system. The expensiveness of land route which made gas substantially being illicitly siphoned off while being transported through Ukraine and Moldova. We consider the concerns of Europe and are ready to offer alternative routes that share the idea of diversifying energy transportation and increasing the reliability of Russian gas supplies to Europe. We strongly believe that new projects such as Nord Stream, South Stream, Blue Stream and other Russian proposed energy routes will increase the efficiency and stability of transition of Russian gas to Europe and will be important step toward for the energy solidarity and safety of Europe. We hope it will increase Gasprom's reputation in EU market which was spoiled by gas wars Ukraine. We are ready to continue providing Eu with our rich energy resources, this time based on stronger partnership which wil bring mutual benefit for both of US. Because we share same interests towards energy security. We are open to negotiations about new proposed projects. I also want to state that there are several new issues that we are deeply concerned off in favor of EU. As the idea of Russia's being left aside from some new proposed projects can cause serious crisis at worlds energy markets and bring up big questions about stability of energy transition to EU, energy security in the region at the same time in the world. It is obvious that without Russia's rich energy resources Europe's energy needs can not be guaranteed. Proposed Nabucco project is considerably far from reality. Nabucco project can not guarantee the energy security of Europe. Among the main causes of questionable "efficiency" can be pointed out the insignificance of the volume of gas that can be delivered by pipeline Nabucco; unstable political situation in potential supplier countries and transit countries; the unsettled relations between some of them; Uncertain status of the Caspian Sea and etc. I once again state, we protest the construction of a pipeline under the Caspian Sea on the grounds of the unresolved status of Caspian Sea and of environmental concerns. Also Turkmenistan holds responsibility for the long term contacts with Russia Iran and China on the delivery of large quantities of gas in these states. So Turkmenistan simply will not have any additional portion of gas which this state might export in western direction. As such, Turkmenistan which produces up 80 bcm gas per year in agreement with Russia annually out to export to these states 50 bcm gas. In addition Russia believes to revise and extend its contract until 2028 as well as raise level of Turkmen imported gas to 90 bcm per year. Some even consider Iran to be one of the potential suppliers for Nabucco. But for today Iran has no capital to invest in developing own fields, and despite the fact that the country has the second largest gas reserves after Russia, it was forced to reduce the supply of gas to Turkey in order to meet its own need in winter season of 2007. Iran has ( SouthPars) no sufficient capital or technology to start exploitation of its own reserves. Annually Iran produces 116 bcm gas and its internal consumption contains 117 bcm in a year. That means Iran also has no free portion of gas for export. ( +US sanctions against Iran ) We Russia, which also knows that the only potential supplier for Nabucco pipeline is Azerbaijan, has invited this country to sell all its gas to Russia at European prices. In this case to export gas in the Russian direction seems more favorable to Azerbaijan both politically and economically. Some experts believe that South Stream is alternative project in competition with Nabucco pipeline. I would rather say that Russian proposed projects are the only real and reliable sources to meet Europe's growing demands on the energy. I will re state my opinion citing energy minister of Russia Sergei Shmatko that "Nabucco and South Stream are far from being competitors." The resource and financial base of South Stream is more real. In this regard South Stream is more competitive than Nabucco. The South Stream project is aimed strengthening the European energy security. It is key project in diversification strategy for gas supply routes to the EU. The South Stream pipeline will ensure direct connection between hydrocarbons suppliers and consumer thus raising significantly the energy supply security on the entire European continent. Experts share the opinion that in medium and long term, gas demand will grow in EU according to the consensus forecast by the worlds leading forecast centers, Europe''s annual demand for additional gas import may surpass 240 bcm by 2030. The major objective of the South Stream project is meeting Europe's additional demand for natural gas, the most environmentally friendly and secure fossil fuel gas will long term remain a reliable foundation for the European energy sector. Therefore diversification of routes and implementation of joint projects to construct new offshore gas pipeline systems are vital elements of current energy security architecture of Europe. It is pleasure to know that we have a lot of partners in Europe who understand that "deterring" Russia on the gas and other energy markets doesn't meet their interests in the business, as well as in the regional and global security sectors. We proceed from the fact that the synergy of the mutually beneficial cooperation with foreign partners guarantees reliable energy supplies, brings significant profits into the buget, and fosters independence and mutual understanding, which is crucial for a successful business.

Bjezinskidən cixarishlarim....

Son həftə Bjezinski ve Brent Scowcroftun qarşılıqlı mülahizələri və jurnalist David Ignatiusun sualları əsasında hazırlanmış, Amerika xarici siyasətinin gələcəyinə dair söhbətlər-"Amerika ve Dunya" kitabını oxumaq şansım oldu. Uzun müddət dövlət müşaviri vəzifesində çalışmış Amerikanın xarici siyaset strategiyasını müəyyənləşdirən bu iki şəxs Washington postun məşhur jurnalisti David Ignatiusun suallarini cavablandırır, Amerikanın hazırkı problemlərinin həll yollarını və dünya liderliyinin əldə saxlaya bilmələri üçün axtardıqları yollar, ABŞ maraqlarına uyğun Yeni dünya düzəni-bu düzende ayrı-ayrı regionların rolu ve problemləri geniş işıqlandırılır. Oxumağı çox məsləhət bildiyim bir kitabdır. Indi isə ümumi məzun və çıxarışlarımla tanış ola bilərsiniz.
***
Ilk chapter de problemlərin necə ortaya çıxdığı, hansı səbəbdən yarandığı müəyyənləşdirilməyə çalışılır. George Marshaldan stat gətirən David Ignatius "Problemlərlə döyüşməyin". Ilk öncə problemi anlamamız, sonra onu dəqiq incələmək, özümüzə tam aydın etmək, daha sonra isə çözmək gərəkdir.
Bjezinski diqqətimi çəkən ilk məqama toxundu. Prezident Buş "Ulusa səsləniş" nitqində "Terrorla mübarizə əsrin ideoloji kimliyini müəyyənləşdirəcək" demişdir.- Bu kökündən yanlış bir ifadədir. Bjezinskinin qeydlerinə göre 21 ci yüzil 3 böyük dəyişmə ilə müşahidə olunacaqdır:
1) "Kürəsəl oyanış" dünya əhalisinin hər zamankınden daha çox siyasi aktivliyi
2) Qlobal güc mərkəzlərinin Atlantik dünyasından Uzaq Şərqə keçməsi
3) Qlobal ekoloji problemlər

Soyuq müharibədən sonra Amerikanın özünə arxayınlaşması çıxış nöqtəsi olaraq göstərilir. Məhz bu "Iraqla baglı siyasi sehf etməklərinin səbəbi olur"

Scowcroft oyanışın 11 sentyabr hadisələri olduğunu bildirir.

Soyuq müharibə sonrası itirilmiş fürsətlər:
1) Israil-Fələstin sülh razılaşmasına təzyiq kimi Səddamın Küveytdən çıxarmaq üçün əməliyyat həyata keçirmək olardı
2) Klinton iqtidarı dönəmində Yeni Rusiya Federasiyasını Qərb dünyasına daha yaxınlaşdırmaq və bununla daha demokratiklə.dirməsinə ikna etmək.

Hədəf: Orta Doğudan başlayıb dünyayı təkrar düzənləmək.
Iraqa hücumdakı digər bir səhv müttəfiqlər bloku ilə birgə hərəkət etmək idi. "We can handle it" dedilər o zaman.
ABS ordularının Iraqda qaldığı müddətdə ölkənin demokratikləşməsinə yardım edə biləcəkləri xülyası alt-üst olmuşdu. Növbəti yanlış demokratik bir yapı üçün ölkədə bir bazisin formalaşdırılmış olmaması idi. Bütün şeylər inkişaf əvəzinə gerilik gətirmiş, ölkənin həyatini alt-üst eləmişdir.

Qorxu: Vəziyyətin partlamaya hazır olması, Iraqdan-Irana və Əfqanıstana genişlənmiş bir hala gəlməsidir.
***

Qlobal sistemi formalaşdırmaq yolunda ilk addım var olan kürəsəl qurumları Çin, Hindistan, Yaponiya ve Indoneziya kimi şəfəqdə görünən yeni güc mərkəzlərinin inkişafını içinə alan yeni həqiqətlərə görə tənzimləməkdir.
Çin ömrümüzün geri qalan qismində görəcəyimiz üzərə dünyanı dəyişdirən güc olacaq.

Köhnı qurumlar hər biri tamam başqa məqsədlərə görə yaradılmışdı. Məsələn CIA tək bir hədəf üçün qurulub təşkilatlanmışdı: Sovetlər birliyi. NATO indi Əfqanıstanda-ancaq NATO Əfqanıstan kimi bir problem üçün qurulmamışdı. Və bir də BM var. "Hələ soyuq müharibədən qalma bir sərxoşluğun təsirindəyik"
Qurumların ciddi dəyişikliklərə ehtiyacı var. Dünya Bankı ve BVF üçün bu alınmayacaq bir iş deyil amma Birləshmiş Millətlər, xüsusən də Security Council-i dəyişdirmək çətin olacaq. G8-in əhəmiyyətini itirdiyini qeyd edən müəllif, Yaponiya, Çin, Hindistan kimi Asiya ölkələrinin yanında Braziliya, Meksika, Cənubi Afrika kimi bir çox ölkəni içinə alan ən önəmli ölkələrdə təşkil olan G14 ya da G16 qura bilərik yazır.
Yenidən tənzimlənmiş bir Atlantik ittifaqının; açıq və qoşulmağa hazır olanları qəbul edəcək olduğu halda dünyadakı sülh ve sabitliyin təminatında daha yararlı olacaq.
Digər bir məsələ Amerikalıların gərəkdiriləcək intellektuallığa sahib olmaması göstərilir. Daha çox içinə qapali bir toplum olduqlarından ( burada ərazi faktoru, təbii cəhətden xarici düşmənlərdən bugünədək mühafizə olunmuş olmalarından dolayı ) dünyada baş verən proseslərlə maraqlanmamaları, cografi biliklərinin zəif olduğunun narahatlığını dilə gətirir.
***

Özümüzün yaratdığımız krizlər- adında 2 ci başlıqda İraq müharibəsi nisbətən təffərrüatlı şəkildə göstərilir.
15 avqust 2002 ci ildə "The Wall Street Journal" da Scowcroftun -"Səddama hücum etməyin "(Dont attack Saddam) başlıqlı yazısı dərc olunmuşdu. Məqaləsində-"Iraqa qarşı yürüdülən hər hansı bir səfərbərlik stratejisi, maliyyəti ve riski nə qədər olursa olsun,-bizi terrorizmlə olan mübarizəmizdən kənarda qoyacaqdır." Terrorizmlə mübarizə Əfqanıstanda -Bin Ladene qarşı əməliyyatlar idi. Dəyişən bu ki biz indi Iraqdayıq ve müharibə yeni problemlər yaratmiş görünür. Orta Şərqin tamamında, Şərqdə Pakistana qədər olan bölgədə kin ve nifrəti alovlandırdı və bütün bunları qaynama nöqtəsinə qədər gətirdi. Dünya Petrol reservlərinin üçdə ikisinə sahib bu bölgə Sünni, Şiyə, Fars ve Ərəb çatışhmaları mövcud olduğu müddətdə Iraq daim istikrarsızlıq qaynağı olacaqdır.
"Iraqın ən istikrarlı və ən az şiddət gözləmləndiyi yerlər özlərini idarə edən bölgələrin olmağı cox qəribədir. Bu bölgələr Şərqdəki Şiyə bolgəsi, güvəndiyimiz qəbilələr yerləşən Sünni mərkəzi və Kürdistandır. Iraqda nə qədər uzun qalsaq, oradan çıxmağımız Iraqın təkrar birləşməyində o qədər az fürsət verəcəkdir."

***
Irana gəlincə, Iraqın işğalından və Səddamın devrilməsindən ən çox qazanan Iran oldu. Terrorla mübarizə dövründə, daha sonra, Iraq və Əfqanıstan məsələlərində Iranın hər iki tərəfdəki düşmənləri ortadan qaldırıldı.
Iranı nüvə silahlarına ehtiyacı olmadan bölgədə özünü təhlükəsiz hiss etməyini təmin edən stratejik müzakirələrin edildiyi bir çətir ətrafına toplamalıyıq.
Iran düşündükləri qədər güclü deyil, Sayılmayacaq qədər iç problemləri olan, iqtisadi inkişafı gecikmiş, gənc nüfusunun çoxu fanatik din idarəciliyindən narazı olan və gənclərin özəlliklə qadınların gələcək üçün örnək aldıqları ölkə Türkiyə və Avropadır.

Iranın etnik probleminə toxunan Bjezinski: Iran Orta Şərq ölkələrilə qarşılaşdırıldığında olduqca güclü bir dövlət kimi görsənsə də çox ciddi etnik problemləri olduğunu yazır. Əhalisinin kobudca üçde biri ya da dörddə biri Azərbaycanlılardə. Azərilər Iran sistemində digərləri ilə müqayisədə çox daha yaxşı mənimsəmişlər amma artıq bu dəyişir; çünki artıq başları üstündə ABŞ-la əlaqəli, Avropaya bağlanan, böyük miqdarda petrol qaynaqlarını Bakı-Ceyhan boru xətti sayəsində gedərək zənginləşən Qərbin bir parçasi halına gələn müstəqil bir Azərbaycan qonşuları var.
Iranda ve digər yerlərdəki Azərilər gedərək başlarını quzeye doğru çevirirlər. Bir zaman sonra "Azərbaycanin bir parçası olmamız gərəkmirmi? deyə soruşmaga başlayacaqlar. Azərilərlə bağlı bu vəziyyətə hələ çalxalantıların davam etdiyi Qərbdəki Bəluilər ve Iraq sərhəd yanındakı qalan ərəbləri də əlavə etməli olsaq Iranın öhdəsindən gəlməsi gərəkən çoxlu zəif nöqtəsi var."

Ignatius Iranı devrimçi Napoleon Fransasına bənzədir və qarşısı alınmayana qədər yayılmaya davam edəcək deyir. Livanda Hizbullah, Fələstindəki Həmas vasitəsilə güc alır. Bölgədə və müsəlman dünyasında Amerikaya qarşı nifrət artdıqca Iranın gücü, təsir etmək imkanları bir o qədər çoxalacaqdır. Bölgədə qarışıqlıq yaranarsa Iran bundan kəsinliklə çıxar qazanacaqdır.
Israil-Fələstin arasındakı uzlaşma bölgənin ruh halını dəyişdirəcək ve Iranı yenidən müdafiə vəziyyətinə döndərə bilər.
Dogru siyasət yeridilərsə Iranı getdikcə Türkiyəyə bənzədilə biləcək bir ölkə ola biləcəyini Bjezinski deyir. Iranın nüvə məsələsinə toxunan ve onu imkansız edən digər bir məsələ də əgər uranı zənginləşdirməyinə icazə verilərsə, bu yolla, Misir, Səudiyyə Ərəbistanl və Türkiyə kimi ölələrin hamısı eyni şeyi istəyəcəklər.
Irana olacaq bir hücum, ABŞ-ın müharibəyə qoşulmasıyla Iraq, Iran, Əfqanıstan və gedərək Pakistanı əhatə edən bir Basra Körfəzi müharibəsinə dönüşəcəkdir. Dünyadakı yerimiz, gücdən istifadə əhatəmiz, dünya iqtisadiyyatı, xalqın duyğuları, Islam dünyası ve muhtəmələn dünyanın bizə baxışı bu vəziyyətdən o qədər pis yara alacaq ki bu hücum ancaq ən son çizgi keçiləndə təşkil oluna bilər.
***
Israil-Fələstin barışıği 4 parametrlə özünü göstərir
1) Fələstinlilərin Israilə dönme haqqı yox
2) Qüdsün paylaşılması, Şərqi Fələstinlilərin
3) 1967 sərhədlərinin bərpasi
4) Fələstin hərbisizləşdirilir, Urdun çayı ABŞ hərbi hissələri yerləşdirilir

Prioritet məsələ Ərəb dövlətlərini Iranın təsirindən qorumaq idi. Bunun üçün Israil-Fələstin barışığı zəruridir. Mərkəzi fiqur Suriya göstərilir. Suriya Livan münasibətləri yaxşılaşmalıdır. Özəlliklə Suriya və Israillilər arasında barışıq imzalanarsa Suriyanın Iranla olan bağı zəifləməyə başlaya bilər.
Nəticə: Ərəb baharı - Fələstin-Israil barışıq anlaşması üçün zəruri idi. Inqilablar nəticəsində hakimiyyətə gələn yeni hökumətlər Iranla maximum uzaq Israillə isə yaxın münasibətlər quracağını gözləyirəm.

Pakistan məsələsində-Pakistan 2 ci Iran ola bilərmi sualı qoyulur ortaya, nəticə ortaq cəhətlərle yanaşı bir çox fərqliliklər de ortaya çıxır. Iranı islam inqilabından öncə şah rejimi yönədirdi, Pakistanda isə əksinı hakimiyyət daha çox ordunun əlində mərkəzləşib.

***
21 ci yüzilin gətirdiyi ən böyük zorluluğun digəri yüksələn Çinin sistemi sarsmağını önləyib, kürəsəl millətlər birliyinə tarazlayıcı bir formada sistemə daxil etməkdi. Qarşıdakı növbəti sual, Çinin böyüməsini necə öz çıxarlarımıza dönüşdürə bilərik?...
Tarixə nəzər saldıqda hazırkı Çin yönətimi demokratik sistem olmasa belə heç zaman hücumçu bir siyasət yürütməmişdi. Əksinə tarixlərinin böyuk bir qismi xarici düşmənlərdən müdafiə olunmaqları ilə zəngindir(türklerin hücumları nəzərdə tutulur ;) )
Çinlə əməkdaşlıq 1970 lərin əvvəlində Soyuq müharibənin mərkəzinə uzanıb Çinlə birlikdə Sovet hegemoniyasına qarşı durmağımız gərəkdiyi qərarini aldığımızda başladı.
Iqtisadi anlamda inkişaf etdikcə dünyaya ehtiyacları oluduqlarını anlayırlar.
1) gederək xam maddə idxalatlarından asılı hala gəlirlər
2) istehsalatları üçün xarici bazarlara son dərəcədə bağlı qalərlar
3) xam maddələrə və satış bazarlarına çıxmaq üçün təhlükəsiz bir beynəlxalq sistemə ehtiyacları olduğunu anlayırlar.
Brent-in dediyi kimi 1 ci dünya müharibəsi zamanı Almaniyanın etdiyi kimi sistemi alt-üst etmık niyyətində deyillər. Sistemə daxil olmaq istəyirlər. "Çini sistemə qatmaq üçün dqnyada uzun illərdi olmayan bir fürsət var.
Bu günki inkişaf səviyyəsinə necə gəldikləri mövzusu çox maraqlı təcrübələri olduğunun şahidi oldum. Ilk növbədə Çin yönətiminin özlərini eyitmeleri yönündə planlı calışmaları vardı. 5 il öncəyə Çin yönətimi sadəcə yüksək görəvliləri üçün mükəmməl seminar hazırladı. Bütün yüksək səviyyəli məmurlarin iştirakı məcburi olan və bütün yüksək məmurların bilmələri olan mövzular bunlar idi.
1) Anayasa ve Hüquq.
2) Dünya iqtisadiyyatı və xüsusilə qloballaşma trendləri.
3) Ipmerial güclərin yüksəliş və çöküşləri çərcivəsində dünya tarixinə baxış.

Çində ziyalı təbəqənin toplandığı, tərif olunan kimi özlərinin bəlli mövzularda bilgiləndirmə arayışına girdikləri, yüksək elitlərin yönətimi bənzəri Konfutsici bir ünsür var.
Çinin demokratikləşməyi olduqca problemli bir məsələ. ABŞ bu istiqamətdə qzərinə gəlmək istəmir. ( aşırı nufuz, ve s problemlər, dərhal demokratiyaya keçidi məhv edici nəticələrə getire biler ) Yönətimin olduqca ağıllı olduğunu bildirən Bjezinski hazırda planlaşdırılan digər bir məsələ "demokratik olmayan bir sistemə demokratiyanin necə yerləşdirilə biləcəyini sorğulayan xalqa acıq bir müzakirə"
Cinin problemleri -- Tayvan---Tibet---Honkong---

Tayvan həm kobudca tanımlanan Çinin bir parçası həm də Çindən ayrı. Həm də Tayvan ve Cin arasindaki baglari quvvetlendirmeye, ailə bağlarını toplumsal əlaqələri teshviq etmeye, TAyvan boğazındakı yatırımlara dəstək verməyə, hava neqliyatinin inkişaf etdirməyə yeni qısaca vəziyyəti normallaşdırılması üçün çox şey etməyə hazırlar.
Den Xiaopingin "Tek bir Cin, iki ayri sistem" deyimi. Tek bir Cinde Hongkong un ayri anaveten Cinin ayri hokumet sistemlerine sahib olmagi anlaminda bir ferqlilik olurdu. Bu gune nezer saldiqda "Tek bir Cin, coxlu sistem" gorushu daha uygun olar. Cunki Tayvan da da ferqli sistem yashanir. Tayvan bir demokrasi. Cin ile arasinda varolan, bogazlar arasi (Cross-Strait) yatirimlari, telebeleri ish adamlarinin, figer insanlari tanishmaqlari kimi movzularda daha yaxin munasibetler qurula biler. Bunun neticesi olara Cinin bir cox sistemin yoneticisi veziyyetine geleceyi gorune biler.
Tibet de yashanan veziyyet cox daha cetin. Cunki gercekden cox ayirt edilebilesi etnik bir kulturu var. Cin Buddizmin beshiyi. Mesele Cinin Tibeti kontrolu altiginda tutdugundan qaynaqlanmir, cunki Dalai Lama bele Cinin idareciliyini qebul etmeye hazir. Feqet cinliler gelishme ve yerleshme movzusunda Tibetlileri ezmeye bashlayirlar. Eger qarishiqliq cixartmaq istemirlerse, cox boyuk kulturel ve dini ferqlilikleri olan bu toplumnan gercekden uyum saglamaq ucun cinlilerin daha artiq qayret gostermekleri gerekir.
Zbiq-in dediyi kimi "Cin boyuk bir ana veten olub, Tayvan, HongKong, Tibet ve digerleri ayri parcalar olaraq icinde saxlaya biler." Bir gun bura Singapur bele daxil ola biler.
Diger bir sual, bolge Asiya-Cin mi, Asiya-Cin-Yaponiya-ABS mi?
Burada politik bir savashdan soz gede bilmez. Bu daha cox Cinin ozunu yeni sisteme daxil etmeyi sirasinda sozugeden bazarliq ve uyumdur. "Bu esnada biz oz cixarlarimizi qorur ve digerlerinin kurnazca daha cox merkezli bir Uzaq Sherq-in qorunmasi ucun bize yardim etmeler ucun yonlendirerek agillica davranariq. Yaponiya ile munasibetlerimizin hele onemini qorumaga dava etmeyinin sebebi de bu."
Hindistan da burada onemli rol ustlene bilesi bir noqtedir.
Diger bir mesele Simali Koreya. Eslinde Quzey Koreya meselesinde Cinle ABS in boyuk emekdashligi olmushdu, ve meselenin hellinde Cinin boyuk komeyi deymishdi. Azindan her ikisi komunist sistem olmalarina baxmayaraq Cin Quzey Koreyaya basiniz derde girerse kureyinizi bize dayayamayacaqsiz dedi- Bjezinskinin sozlerine gore. Quzey koreya cox ciddi Iqtisadi problemle uz uze. Quzey Koreyanin dunyaya acilan ticaret qapisi Cin. Ne Yaponiyanin ne de Rusiyaninin cin qeder tesiri ola bilmezdi. Bu sebeble Cin cox yardimci oldu. Bjezinskiye gore "Eger Koreya birleshecek olursa, ABD ya da Yaponiya yerine, boyuk ehtimalla gec tez Cine dogru yonelecekdir. Bu baximdan cinin yardimci ve barishci tavirlariyla uyguladigi siyasetinin uzun vadede meyve vereceyi aciqdi" --------Bayaq qurdugumuz siyahiya birleshik Koreyani da elave etsek Cin heqiqeten cox boyuk bir quvve olaraq gelecekde qarshimiza cixacagi gozlenilir. Bele ki sxemimiz bele merkezde "anavatan Cin, etrafinda Tibet, Hongkong, Tayvan, ( burada cox sistemli cin formalashir) siyahiya Singapuru da elave edirik, tesir imkanlarina gore de Hindistan ve birleshmish Koreyanin da daxil oldugu bir sistemi tesevvur edersek, quvveler balansi hec de ABS ve Yaponiyanin xeyrine deyil. Anladigim qederi Cinin boyuk quvve olaraq inkishafinda ve ortaya cixmasinda maraqlilar.

Quzey Koreyanin Nuve meselesine toxunarken onu qeyd etmek lazimdir ki Sahib olduqlari silah, tekrar ishlenmish yanacaq yeni Plutoniumdan hazirlanir. Bu zenginleshdirilmish Uran dan hazirlanan silahlarla qarshilashdirildiginda istifadese ve partlashimi cox cetin olaran silahlardi. Uranium bombasinin hazirlanmasi hardasa usaq oyuncagidi ama plutonium bombasi ele deyil..
Ignatius gelecek 10 il erzinde Quzey Korenin ani ve koklu deyishimlerin yashanacagini prognoz edirdi. Bu sehifeleri oxudugumda Kim Jong Il in olumu gozumun qarshisina geldi. KIm bilir belke de bu bir bashlangicdi...
Yaponiyaya gelince Cinle olan munasibetlerin bu istiqametde getmeyinden dolayi Yaponlar ozlerinin dishlandiqlarini ve sevilmediklerini fikirleshirdi. Yaponiyaya gerekdiyi qədər önəm verilmədiyini, Çinlə bir razılaşma etməli olduğumuzdan ozlerinin dishlanacagindan narahatlanirdi. Cini Yaponiya qarshisinda rahatlamasini sağladıq. Yaponiyanın da bizə ehtiyacları olduğunda orada olacağımızı düşünməsini sağlarız. Cin Asiyadaki ana torpaqlardaki en onemli ortagimiz oldugu açıqdır. Yaponiya isə Sakit Okean ortağımız. Yaponiya beynəlxalq təhlükəsizlikdə bizimlə daha çox baglantı qurur. Çin bir çox ekonomik ve finansal qurumlardakı seçmə və seçilmə haqlarını əldə edəcək; Yaponiya isə ümidvarıq ki Təhlükəsizlik Şurasında.

Müəyyənləşməmiş qalan Çin-Rus münasibətlərinin necə bir şəkil alacağıdır. Əgər Çin ilə olan münasibətimiz zərər görürsə, köhnə Çin-Sovet ortaqlığının canlanması cəzbedici bir hala gələ bilər. Lakin bunun ehtimalını azaldan bir çox səbəblər vardır. Əgər Çin-Rusiya sərhədlərinə baxarsaq, nüfus özəlliklərinin, təbii sərvətlərə olan tələb sizə bu bölgənin xəritəsində qəribə bir şeyin olduğunu düşündürə bilər. Sərhədin bir tərəfində 35 milyon nüfusu olan və geri qalan Asiya qədər böyük bir ərazi. Digər tərəfdə isə, Asiyanın geri qalan qismi, gedərək yayılan, zənginləşən, gücləşən, çağdaşlaşan üc yarım milyard insan.

Rusiya Asiyanın Səudi Ərəbistanı rolunu üstlənə bilər.

***

Yeltsindən sonra hakimiyyətə gələn Vladimir Putin haqda maraqlı faktlar deyən müəlliflər ilk öncə Rusiya prezidentinin dünya görüşünü aydınlaşdırmaga calışırlar. Sovetlər Birliyinin sona çatmasını 20 ci yüzilin ən böyük geopolitik fəlakəti kimi qiymətləndirir. Digər bir maraqlı fakt. "Ikinci olaraq başqanlıq etdiyi dönəmdə ailəsinin soyundan danışdığı bir reportaj olmuşdu. Ailəsində ən çox təqdir etdiyi seks babası olduğunu söyləmişhdi. Babası kim idi? LEnin təhlükəsizlik görəvlisi. daha sonra da Stalinin əslində yemək tadımcısı idi. Bu kişi Putinin ən cox təqdir etdiyi kişidir.
Daha sonra prezident olmasından bir il sonra KGB nin əməkli olmuş ya da calışan bütün generallarının toplandığı illik qutlamaya getmişdi. Içəriyə girdi, onların önundə durdu, salamladı ve "Komandanlar, ilk görəv tamamlandı" dedi. Bəlkə bu bir zarafat idi. Fəqət KGB seçkinlərindən və xaricdə mevzilənən KGB agentlərinin gəldiyini də unutmayın. Bunlar Sovetler birliyinin Şımarık usaqlarıydı. Qərb kitablarına əlləri çata bilirdi, xaricə səyahət edə bilirlərdi, güvənilir kişilərdi. Sovetlərin parçalanmasını izlərkən ruh hallarını çox yaxşı təsəvvür edə bilirəm. Və bunların içindən coşqun, gənc ve hirsli bir qrup insanın "Bu durum kontrol altına alınmalı" dediyini düşünə bilirəm. Qısacası məncə Putin cərəyan edən hadisələrə qarşı tepki verirdi. Köhnə imperiya sisteminin yenidən qurulayacağı gerçəyini həzm etdiyini düşümürəm. Keçmişdən ilham alırdı."
Ayrıca məntiqli biridir, yeni bir Sovetlər Birliyi yaratmağa çalışmır. Amma 2 şey edəcək. Öncəliklə Qərbi kənarda saxlamaq üçün Asiyanı ola bildiyinə izolə etməyə calışacaq. Bunu Orta Asiyanın bütün qaz və neft borularını Rusiyadan keçirəcək etkin bir şəkildə edir. Ikinci olaraq geopolitik önəmləri olduğu üçün Ukrayna və Gürcüstan kimi ölkələri özünə bağlamağa çalışacaq. Ukrayna, çünki əgər Ukrayna gedərsə Slavyan birliyi üçün heç bir şans qalmayacaq ve Rusiya sadəcə ulusal bir dövlət olacaq. Gürcüstan çünki Qafqazlarda önəmli ve Bakı-Ceyhan boru xətti Rusların kəsmək istədiyi Xəzərə sağlayır.
Putinin ən narahat olduğu məsələlərdən biri də NATO-nun Rusiyanın mərkəzinə qədər gələn qapılara qədər genişlənməsiydi. NATO-nun Ukrayna və Gürcüstanı daxil edərək genişlənməsi təklifi Rusları gerçəkdən alt-üst etmiş kimi görünürdü.
Nükleer silahlanma qarşıtlığında ortaqlıq ( Iran nüvə məsələsində öz çıxarları olmasa da heç də ABŞ-ın tərəfinin tutacağı gözlənmir )
Rusların daha əvvəl haqqında danışdığımız bölgədə, yeni Kürəsəl Balkanlarda böyük çaplı istiqrarsizlığın yaşanmasını istəmədiyini düşünürəm. Çünki bu vəziyyət Rusiyaya qədər yayıla bilər. Nəzərə alsaq ki Rusiyada yaşayan 30 milyon insan Müsəlmandır. Bu səbəblə Ruslar üçün potensial sıçrama təhlükəsinin olduğu "Balkanlarda" sabitlik önəmlidi.
Çin və Amerikanın müttəfiq olmasından da narahatdırlar, çünki bu Çinin Rusiyaya qarşı daha çox basqı edə bilməsinə imkan verəcəkdir. Bu bizə istifadə edə biləcəyimiz bəzi diplomatik seçimlər verəcəkdir. Önəmli olan böyük bir imperatorluq gücünə təkrar sahib olunması istəyini azaldan və zaman içində öz rəqabetçi imperial sistemini yaratmaqdan ziyadə Qərbə daha yaxın bir birlik içində olma şansını Rusiyaya verən geopolitik bir vəziyyət yaratmaqdır.
Praktik mənada bir çox şey ifadə edər. Öncəliklə, enerji ixracatçıları olaraq Orta Asiya ulusları ilə daha doğrudan iqtisadi bağlantılar qurmaq üçün planlı çalışmalı və yolların kəsilməsinə göz yummamalıyıq. Yeni Bakı-Ceyhan boru xətti önəmli bir stratejık başarıdır. Nabucco boru xəttini buraya bir dəstək olaraq düşünürük. Bu mövzuda israrlı olmalıyıq. Çox uzun çəkməməsini istədiyimiz orta Asiyadan Əfqanıstan ve Pakistan yolu ilə Hind Okeanına çatacaq boru xəttləri mümkün olacaqdır.
"Rusiyanı Avropaya yaxınlaşdırmanın və Rusların Avropalı kimliyinə və gələcəyinə sahib olmalarına icazə vermənin Amerikanın hədəfi olmasi gərəkir, ve Avropalı Ukrayna bu yplda ilk addımdır."
Ruslar hələ də Çinə bir çox hərbi sursat satırlar. Lakin qənaetimcə Rusiyanın geopolitik bir düşməni varsa o da Çindir. Sibir, böyük gücler arasında catışmanın mərkəzi nöqtəsidir.
Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı Ruslar üçün ikitərəfli bir qılınca bənzəyir. Ilk başda Çini kontrol altına almanın bir yolu olaraq görürdülər. Fəqət sonucda Çinin Orta Asiyadakı varlığının hüquqi dayaği halına gəldi. Moğol istilasından bəri ilk dəf\ Çin birlikləri müştərək tədbiqata qatılaraq qərbi Qazaxıstanda ve Rus torpaqlarında idilər. Zbiq Qırgızıstanda ilk dəfə səfərində Bişkekdə mərkəzi küçənin adı LEnin Prospecti olduğunu bildirir. Indi isə həmin küçənin adı Mao-Deng_Xiaoping Prospect-di.

Orta Asiya Cümhuriyyətləri ilə baglı məsələdə siyasi münasibətlərdən daha çox iqtisadi ilişkilərə önəm verildiyini qeyd edirlər. Özəlliklə də enerji ixracatı üçün, yeni boru xəttləri: qaz ve petrol.
Qırgızıstandakı sıra dağlardakı qarlarla dünyanin ən geniş hidroelektrik gücünə sahibik, çox ciddi elektirik gücü ehtiyacınız var və biz Orta Asiya Cümhuriyyətləri ilə Əfqanistanı bir-birinə bağlayan bir bölgə yaratmalıyıq. Təxmini olaraq 2008 ilindəki Böyük Oyunun boru xəttlər ilə əlaqəli olduğuna əminəm. Daha əvvəl danışdığımız Xəzər boru xəttinin önünə keçmək üçün Rusiyanın Gürcüstan üzərinə basqı etməsinin səbəblərindən biri dı budur. Bu Saakaşvili deyil, Gül inqilabi deyil, bu BAKI-CEYHAN boru xəttidir. Hara axdığına baxın. Azərbaycan və Xəzər dənizindən çıxıb Gürcüstan yolu ilə Türkiyə ve Qərbə axır.

Rusiya o ya da bu şəkildə Qərbə yaxın görmek istəyirik. Məncə Rus siyasi kültürü Asiyadan ziyadə Avropaya yaxın. Bir baxıma Avrasiyalı da deyilə bilər. Amma Rusların istədiyi yaşam tərzi ve özlərini bagdaşdırdıqları kültürəl soy təməldə Avropalı, Qərbli ve Xristian. Uzaq kimi görünsə də Rusyanın gedərək demokratikləşməsi məntiqli bir hədəfdi. "Məncə Medvedevdən sonrakı yeni nəsil Rus liderlər köhnə dövr liderlərdən daha demokratik, daha Avropalı olacaqlar. Bir gün Rusiya prezidenti-əgər Medvedev qalmağa davam etməz və Putin geri dönməzsə, bəlkə Medvedevdən sonrakının -Harvard Business məktəbinin ya da London Ekonomi məktəbinin məzunu olacağına ümid edirəm."

***

Yeni Avropa nədir? və ABŞ üçün hansı yeni təhlükəsizlik məsələlərini ortaya qoymaqdadır?
Amerikan baxış bucağından baxarsaq, bu yeni Avropanın 1. daha geniş olması, 2. siyasi cəhətdən daha net tanımlanmış olması, 3. özünə aid bir hərbi gücünün olması və 4. Birləshmiş Ştatlara müttəfiq olması bizim çıxarlarımızdadır.
Tarixi və külturəl anlamda tanımlanmışh bir Avropanın oluşumunun hələ bitməmiş bir sürəç olmasından Avropa daha genişlənməlidir.
Amerikan baxış açısı ilə, Türkiyənin belə bir Avropanın içində yer alması istənilir bir durumdur, çünki kənarda qalmış bir Türkiyənin Orta Şərq ölkəsi olması və dolayısı ilə Orta Şərqi Avropaya gətirmesi muhtəməldir.
Avropa, ortağımız olması açıslndan siyasi olaraq daha dəqiq tanımlanmalıdır. Avropa sosio-iqtisadi alandan siyasət və hərbi alana qədər müxtəlif sahələrdə keçərli qərarlar ala bilməsini istəyirik.
Üçüncü olaraq Avropaıin əsgəri anlamda daha yetərli olması vacibdir, çünki ortaq bir şox problemlərimiz var. Əsgəri olaraq daha güclü bir Avropa bir müttəfiq olaraq daha yaxşı olacaqdı. Nicolas Sarkozy Avropanın 6 önde gələn ölkəsi- Fransa, Ingiltərə, Almaniya, Ispaniya, Italiya və Polşanın hər birinin on min əsgər verməyilə 60 min əsgərdən oluşan daimi ozəl bir birlik təşkil olunmasını təklif etdi.
Son olaraq Avropa ile qərarlar qədər yükləri də paylaşacağımız gerçək bir ortaqlıq yararımıza olacaqdır.

Kürəsəl ağırlıq mərkəzinin Uzaq Şərqə axması bir gerçəkdir. Və Atlantik ölkələrinin dünyadakı 600 illik hakimiyyəti azalmaqdadır. Yenə Şimali Amerika və Avropanın ortaq intelektual, ekonomik ve əsgəri qaynaqlarına baxacaq olursaq, əgər agıllıca səfərbər edilərsə və doğru siyasətə diqqətləndirilirsə, Atlantik topluluğunun hələ önəmli və bəzi istiqamətlərdən seçkin bir rolu vardır. Bunun üçün Ortaq bir stratejik yön bəlirləmək. Qərar almaq və yük alma paylaşımında ədalətli bir dəngə qurmagımız. Və sadəcə özümüzə xidmət etməyən əksinə kürəsəl ekonominin daha böyük boyutlarına xitab edən hədəflər bəlirləməmiz gərəkir.
Əgər bunları edə bilsək, Qərb dünyasında bir neçə on il daha önəmini qoruyacaq. Uzaq Şərqə qarşı çox daha özənli olsaq belə, Yaponiyanın da bizə bizim onlara ehtiyacımız olduğu qədər ehtiyacı vardır. Tüm qlobal liderlik potensialına rəğmən Çin önümüzdəki bir neçə on il müddətində ciddi altyapı problemləri ve kasıblıq problemi olan bir ölkə olaraq qalacaqdır. Hindistanın öz ulusal birliyini qoruya bildiyini isbatlaya bilməsi gərəkir. Çoxluğu siyasi olaraq aktiv olmayan və hərəkətə keçirilə bilməmiş insanlardan ibarət 1 milyardlıq nüfusu var. Bir-birindən etnik, din ve dil olaraq son dərəcədə fərqli olan bu nüfuzun siyasi anlamda oyanması sonucunda nə olacağı böyük sualdı. Bu səbəbdən Qərbin üzərinə vəzifə düşür. Yön bəlirləyəcək və Atlantikin üzərindən işbirliyi edə biləcək bir liderliyə ehtiyac var.
Avropanın TAM SIYASI BIRLIK olması ən vacib məsələlərdəndir...